R. 1 Teorie integracji europejskiej: Wstęp – mozaika teorii integracji europejskiej; Doktrynalne ujęcia teorii integracji europejskiej; Federalizm (unijny); Funkcjonalizm i neofunkcjonalizm; Międzyrządowość (międzyrządowa teoria integracji); Konfederalizm; Integracja przez prawo; Teoria komunikacyjna (transakcjonizm); Teorie rządzenia europejskiego – system wielopoziomowego rządzenia i dobrych rządów; . R. 2 Historia integracji europejskiej i rozwój prawa unijnego: Idea i projekt integracji europejskiej; Tworzenie wspólnego rynku: ewolucja gospodarczego, instytucjonalna i terytorialna; Konstytucjonalizacja traktatowa Unii Europejskiej i główne kierunki ewolucji ustrojowej; Polska w Unii Europejskiej – zarys procesu akcesyjnego. R. 3 Wartości Unii Europejskiej: Uwagi ogólne; Godność osoby ludzkiej; Wolność; Demokracja; Równość; Państwo prawne; Poszanowanie praw człowieka. R. 4 Cele Unii Europejskiej: Uwagi ogólne; Nadrzędne cele procesu integracji; Trwały rozwój Europy; Cele społeczne i socjalne; Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; Solidarność między państwami członkowskimi; Tożsamość kulturowa – ochrona różnorodności i rozwój dziedzictwa kulturowego Europy; Cele UE w stosunkach zewnętrznych; Urzeczywistnienie celów UE. R. 5 Cechy i charakter prawa unijnego oraz problem jego konstytucjonalizacji: Uwagi wstępne; Anatomia prawa unijnego w orzecznictwie TS; Zasady określające relacje prawa UE i prawa krajowego; Konstytucjonalizacja prawa unijnego; Prawo UE jako prawo ponadnarodowe. R. 6 Akcesja i wystąpienie z Unii Europejskiej: Wprowadzenie; Rys historyczny – analiza siedmiu rozszerzeń Wspólnot/Unii Europejskiej; Kryteria akcesyjne; Instrumenty polityki przedakcesyjnej; Negocjacje akcesyjne – modus operandi i aspekty instytucjonalne; Dostosowanie prawa jako warunek sine qua non członkostwa; Przyszłe rozszerzenia Unii Europejskiej; - państwa kandydujące i potencjalni kandydaci do członkostwa; Wystąpienie z Unii Europejskiej. R. 7 Zakres obowiązywania i stosowania prawa Unii: Uwagi ogólne – zakres obowiązywania i stosowania prawa Unii ratione materiae i ratione personae; Terytorialny zakres obowiązywania i stosowania prawa Unii; Zakres obowiązywania i stosowania prawa Unii ratione temporis; Prawo międzyczasowe. R. 8 Zasada kompetencji powierzonych i kategorii kompetencji: Wprowadzenie; Ewolucja regulacji kompetencji Unii Europejskiej; Zasada kompetencji powierzonych; Kompetencje dorozumiane; Kompetencje subydiarne; Charakter kompetencji Unii; Wykonywanie kompetencji przez ograniczoną grupę państw członkowskich – wzmocniona współpraca; Kontrola wykonywania kompetencji. R. 9 Instytucje Unii Europejskiej: Wprowadzenie; System instytucji UE a inne organy UE; Historia procesu integracji europejskiej i zmiany instytucjonalne; Zasady współdziałania instytucji Unii Europejskiej; Instytucje polityczne; Organy doradcze; Organy ekonomiczne; Europejska Służba Działań Zewnętrznych; Agencje. R. 10 Zagadnienia demokratycznego charakteru Unii Europejskiej: Zagadnienia wprowadzające; Legitymizacja przez pryzmat demokracji przedstawicielskiej; Legitymizacja przez pryzmat demokracji uczestniczącej; Zasady otwartości i przejrzystości. R. 11 Obywatelstwo Unii Europejskiej: Geneza obywatelstwa UE i jego podstawy traktatowe; Obywatelstwo Unii a obywatelstwo państw członkowskich; Klasyfikacja praw obywateli Unii; Prawo obywateli Unii do przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich; Prawa wyborcze obywateli Unii; Prawa obywateli UE do kontroli i udziału w życiu publicznym Unii; Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej; Koncepcja istoty praw obywateli Unii; Zakres zastosowania przepisów dotyczących obywatelstwa Unii; Obywatelstwo Unii a ochrona praw podstawowych; Konsekwencje wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej dla obywateli brytyjskich i obywateli państw członkowskich Unii; Refleksja końcowa. R. 13 Procedury zmiany traktatów założycielskich; System procedur zmiany traktatów założycielskich; Zwykła procedura zmiany (art. 48 ust. 2-5 TUE); Uproszczone procedury zmiany (art. 48 ust. 6 i 7 TUE); Postanowienia traktatów zbliżone do procedur zmiany; Zmiany traktatów dokonywane w związku z akcesją lub wystąpieniem z Unii; Sprostowania do traktatów założycielskich. R. 14 Ogólne zasady prawa: Ogólne zasady prawa jako kategoria normatywna; Pochodzenie ogólnych zasad prawa; Funkcje ogólnych zasad prawa w unijnym porządku prawnym; Prawa podstawowe jako zasady ogólne; Zakres zastosowania zasad ogólnych (w znaczeniu zasad wynikających z koncepcji rządów prawa i poszanowania praw podstawowych). R. 15 Karta praw podstawowych Unii Europejskiej jako źródło prawa UE: System ochrony praw podstawowych w UE; Prawa podstawowe jako zasady ogólne prawa UE; Prawa podstawowe określone w KPP; Horyzontalne stosowanie postanowień KPP; postanowienia ogólne (horyzontalne) dotyczące wykładni i stosowania KPP; Limitacja praw podstawowych KPP; Postanowienia KPP w relacji do traktatów, europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich; Problem poziomu ochrony praw podstawowych według KPP; Zakaz nadużycia praw; Wdrażanie i stosowanie KPP przez państwa członkowskie oraz UE; Podsumowanie. R. 16 Umowy międzynarodowe w systemie źródeł prawa unijnego: Umowy międzynarodowe Unii i umowy mieszane, umowy międzynarodowe państw członkowskich; Zawieranie umów międzynarodowych z udziałem Unii. R. 17. Akty ustawodawcze i nieustawodawcze w prawie Unii Europejskiej: Geneza znaczenie podziału na akty ustawodawcze i nieustawodawcze; Akty ustawodawcze; Akty nie ustawodawcze; Hierarchia aktów ustawodawczych i nie ustawodawczych. R. 18 Stanowienie aktów ustawodawczych: Ewolucja procesów stanowienia aktów prawa pochodnego UE ze szczególnym uwzględnieniem roli Parlamentu Europejskiego; Inicjatywa ustawodawcza; Udział parlamentów narodowych w stanowieniu aktów ustawodawczych Inicjatywy zmierzające do zapewnienia wysokiej jakości prawa UE. R. 19 Stanowienie aktów delegowanych i wykonawczych: Rys historyczny; Stanowienie aktów delegowanych; Stanowienie aktów wykonawczych; Systemowe aspekty procedur stanowienia aktów delegowanych i wykonawczych. R. 20 Rozporządzenie: Rozporządzenie jako akt prawa unijnego; Rozporządzenie – charakterystyka ogólna, cechy; Zasięg ogólny i charakter abstrakcyjny; Obowiązywanie w całości; Bezpośrednie obowiązywanie i bezpośredni skutek; Rozporządzenie z perspektywy prawa krajowego – jednolitość stosowania w państwach członkowskich (instrument unifikacji prawa); Podsumowanie. R. 21 Dyrektywa: Pojęcie dyrektywy w prawie unijnym; Dyrektywa jako akt unijnego prawa pochodnego – charakterystyka ogólna, cechy; Dyrektywa jako instrument harmonizacji prawa (pojęcie harmonizacji, rodzaje harmonizacji); Proces stanowienia prawa poprzez dyrektywę (poziom krajowy); Skutki wejścia w życie dyrektyw dla jednostek; Implementacja dyrektyw w procesie stosowania prawa (rola sądów krajowych i organów administracji); Podsumowanie. R. 22 Decyzja: Decyzja jako akt unijnego prawa pochodnego – charakterystyka ogólna; Typologie decyzji – decyzje o charakterze ogólnym (akty normatywne) oraz decyzje indywidualne (akty stosowania prawa); cechy decyzji jako aktu prawa unijnego; Bezpośredni skutek decyzji; Możliwość wzruszenia (zmiany lub uchylenia) decyzji indywidualnych; Podsumowanie. R. 23 Zalecenia, opinie, akty nienazwane, soft law: Uwagi ogólne. Pojęcie unijnego soft law; Rozwój soft law w systemie ustrojowym UE; Rodzaje aktów soft law; Charakterystyka unijnego soft law; Podział aktów unijnego soft law; Podsumowanie. R. 24 Tworzenie prawa przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej: Uwagi wstępne; Nowość normatywna orzeczeń Trybunału; Skuteczność i moc wiążąca prawa orzeczniczego; Kompetencja Trybunału do tworzenia prawa. R. 25. Specyfika źródeł prawa w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości: Uwagi wprowadzające; Specyficzne źródła prawa w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa; Specyficzne źródła prawa w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE; Postanowienia przejściowe (protokół Nr 36). R. 26. Specyficzne źródła prawa w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej: Zróżnicowanie aktów prawnych przyjmowanych w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej; Akty prawne przyjmowanie w ramach prawa unijnego w omawianym obszarze; Akty o charakterze prawnomiędzynarodowym; Klasyfikacja aktów prawnych przyjętych w czasie kryzysu w strefie euro. R. 27 „Nowe rządzenie” i inne koncepcje: Systematyka podstawowych zagadnień dotyczących koncepcji „nowego rządzenia”; Zasady, formy i metody unijnej koncepcji „nowego rządzenia”; „Nowe rządzenie” w UE – dwie dekady później. R. 28 Scenariusze rozwoju prawa integracji europejskiej: Z perspektywy przeszłości o przyszłości Unii Europejskiej i jej prawa; Rozwój prawa Unii Europejskiej; Zróżnicowanie stopnia zintegrowania: renacjonalizacja, fragmentacja i elastyczność; Nowe inicjatywy w sprawie przyszłości Unii Europejskiej; Przyszłość integracji w cieniu pandemii koronowirusa i kolejnego kryzysu.

1. Zagadnienia wstępne, 2. Źródła prawa międzynarodowego, 3. Prawo międzynarodowe publiczne w krajowych porządkach prawnych, 4. Podmioty prawa międzynarodowego - zagadnienia wprowadzające, 5. Państwo, 6. Elementy państwa - terytorium, ludność, organy władzy, 7. Terytoria niepodlegające suwerenności państwowej, 8. Organizacje międzynarodowe, 9. Status osób fizycznych w prawie międzynarodowym, 10. Odpowiedzialność międzynarodowa państwa, 11. Załatwianie sporów międzynarodowych, 12. Użycie siły zbrojnej w stosunkach międzynarodowych, 13. Prawo wojenne (międzynarodowe prawo humanitarne).

Zawiera: Część I. Instytucje i porządek prawny Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające: 1.1. Charakter prawny i cele Unii Europejskiej; 1.1.1. Uwagi wprowadzające; 1.1.2. Charakter prawny Unii Europejskiej; 1.1.3. Specyfika Wspólnot Europejskich/ Unii Europejskiej w okresie poprzedzającym wejście w życie Traktatu z Lizbony; 1.1.4. Specyfika Unii Europejskiej oraz Euratomu po wejściu w życie Traktatu z Lizbony; 1.1.5. Aksjologia Unii Europejskiej – wartości i cele; 1.2. Członkostwo w Unii Europejskiej; 1.2.1. Uwagi wprowadzające; 1.2.2. Akcesja do Unii Europejskiej; 1.2.3. Zawieszenie praw członkowskich; 1.2.4. Wystąpienie z Unii Europejskiej; 1.3. Porządek prawny Unii Europejskiej; 1.3.1. Autonomia porządku prawnego Unii Europejskiej; 1.3.1.1. Ramowa regulacja traktatowa; 1.3.1.2. Elementy konstytutywne autonomicznego porządku prawnego Unii: zasada skutku bezpośredniego i zasada pierwszeństwa; 1.3.1.3. Jednostka w porządku prawnym Unii: skuteczna ochrona sądowa; 1.3.1.4. Sądy krajowe w porządku prawnym Unii: sądy Unii o kompetencji ogólnej; 1.3.2. Miejsce porządku prawnego Unii Europejskiej w krajowych systemach konstytucyjnych; 1.3.2.1. Konstytucyjne granice dla zasad skutku bezpośredniego i pierwszeństwa; 1.3.2.2. Miejsce prawa Unii w polskim porządku konstytucyjnym; 1.3.2.3. Kompetencja Trybunału Konstytucyjnego do kontroli aktów prawa Unii; 1.3.3. Konstytucjonalizacja porządku prawnego Unii Europejskiej; 1.3.4. Ekonomiczne i nieekonomiczne normy w porządku prawnym Unii; 1.4. Podział kompetencji między Unię Europejską a państwa członkowskie; 1.4.1. Wprowadzenie; 1.4.2. Zasada przyznania; 1.4.3. Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej; 1.4.4. Kompetencje dzielone; 1.4.5. Kompetencje wspierające, koordynacyjne, uzupełniające; 1.4.6. Zasady regulujące wykonywanie kompetencji Unii Europejskiej; 1.4.6.1. Uwagi ogólne; 1.4.6.2. Zasada pomocniczości; 1.4.6.3. Zasada proporcjonalności; 1.4.6.4. Tryb kontroli zasad pomocniczości i proporcjonalności; 1.4.6.4.1. Kontrola prewencyjna (ex ante) zasady pomocniczości; 1.4.6.4.2. Kontrola następcza (ex post) zasad pomocniczości i proporcjonalności; 1.4.7. Klauzula elastyczności (art. 352 TFUE); 1.5. Kompetencje Unii Europejskiej w stosunkach zewnętrznych i zawieranie umów międzynarodowych; 1.5.1. Unia Europejska jako podmiot prawa międzynarodowego; 1.5.2. Kompetencje Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych; 1.5.2.1. Uwagi wprowadzające; 1.5.2.2. Kompetencja wyłączna Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych; 1.5.2.3. Kompetencja wyłączna Unii Europejskiej do zawierania umów w zakresie kompetencji dzielonych; 1.5.2.4. Kompetencja Unii Europejskiej do zawierania umów mieszanych; 1.5.3. Rodzaje umów międzynarodowych zawieranych przez Unię Europejską; 1.5.3.1. Uwagi wprowadzające; 1.5.3.2. Umowy stowarzyszeniowe; 1.5.3.3. Konwencje wielostronne; 1.5.4. Członkostwo w organizacjach międzynarodowych; 1.5.5. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską; 1.6. Obywatelstwo Unii Europejskiej; 1.6.1. Charakter prawny obywatelstwa Unii Europejskiej; 1.6.2. Prawa obywateli Unii; 1.6.2.1. Prawo do niedyskryminacyjnego traktowania (art. 18 TFUE); 1.6.2.2. Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (art. 21 TFUE); 1.6.2.3. Bierne i czynne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego (art. 22 ust. 2 TFUE, art. 39 KPP); 1.6.2.4. Bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach lokalnych w państwie miejsca zamieszkania (art. 22 ust. 1 TFUE, art. 40 KPP); 1.6.2.5. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej (art. 23 TFUE); 1.6.2.6. Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego, zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz innych instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych UE (art. 24 TFUE); 1.6.3. Inicjatywa obywatelska (art. 11 TUE); 1.7. Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej; 1.7.1. Wprowadzenie; 1.7.2. Prawa podstawowe w Traktatach – ewolucja postanowień; 1.7.3. Prawa podstawowe w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości; 1.7.4. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej; 1.7.4.1. Uwagi ogólne; 1.7.4.2. Protokół polsko-brytyjski; 1.7.4.3. Struktura i treść Karty; 1.7.4.4. Zakres zastosowania Karty; 1.7.5. Kontrola zgodności działań Unii Europejskiej oraz działań państw członkowskich z prawami podstawowymi; 1.7.5.1. Kontrola działań Unii Europejskiej; 1.7.5.2. Zgodność działań państw członkowskich z prawami podstawowymi; 1.7.6. Działalność Unii Europejskiej w obszarze praw człowieka; 1.7.7. Przystąpienie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka; Rozdział 2. Instytucje Unii Europejskiej: 2.1. Parlament Europejski; 2.1.1. Funkcje Parlamentu Europejskiego i ich ewolucja; 2.1.2. Skład; 2.1.3. Kompetencje; 2.1.4. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy; 2.2. Rada Europejska; 2.2.1. Funkcje Rady Europejskiej i ich ewolucja; 2.2.2. Skład; 2.2.3. Kompetencje; 2.2.4. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy; 2.3. Rada Unii Europejskiej; 2.3.1. Funkcje Rady i ich ewolucja; 2.3.2. Skład; 2.3.3. Kompetencje; 2.3.4. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy; 2.3.5. Prezydencja w Radzie; 2.4. Komisja Europejska; 2.4.1. Funkcje; 2.4.2. Struktura instytucjonalna; 2.4.2.1. Skład; 2.4.2.2. Gwarancje niezależności członków Komisji; 2.4.2.3. Powoływanie Komisji; 2.4.2.4. Rola Przewodniczącego Komisji; 2.4.2.5. Odpowiedzialność polityczna Komisji i jej członków; kompetencje kontrolne Parlamentu Europejskiego w stosunku do Komisji; 2.4.3. Kompetencje; 2.4.4 Organizacja wewnętrzna Komisji Europejskiej; 2.5. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej; 2.5.1. Funkcje; 2.5.2. Struktura instytucjonalna; 2.5.2.1. TSUE: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd, sądy wyspecjalizowane; 2.5.2.2. Członkowie; 2.5.2.3. Powoływanie członków TSUE; 2.5.2.4. Gwarancje niezależności członków TSUE; 2.5.2.5. Sądy wyspecjalizowane; 2.5.2.6. Struktura wewnętrzna; 2.5.3. Postępowanie; 2.5.3.1. Właściwość Trybunału Sprawiedliwości i Sądu; 2.5.3.2. Izby; 2.5.3.3. Postępowanie; 2.6. Inne instytucje i organy Unii Europejskiej; 2.6.1. Europejski Bank Centralny; 2.6.2. Europejski Trybunał Obrachunkowy; 2.6.3. Organy doradcze; 2.6.4. Agencje Unii Europejskiej; Rozdział 3. Źródła prawa Unii Europejskiej: 3.1. Prawo pierwotne Unii Europejskiej; 3.1.1. Wprowadzenie; 3.1.2. Traktaty; 3.1.3. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej; 3.1.4. Zasady ogólne i strukturalne (ustrojowe); 3.1.5. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej; 3.2. Prawo pochodne Unii Europejskiej; 3.2.1. Wprowadzenie; 3.2.2. Akty ustawodawcze i akty nie ustawodawcze; 3.2.2.1. Podział na akty ustawodawcze i nie ustawodawcze; 3.2.2.2. Akty ustawodawcze; 3.2.2.3. Akty nie ustawodawcze; 3.2.3. Rodzaje aktów prawnych według art. 288 TFUE; 3.2.3.1. Uwagi ogólne; 3.2.3.2. Rozporządzenia; 3.2.3.3. Dyrektywy; 3.2.3.4. Decyzje; 3.2.3.5. Zalecenia i opinie; 3.2.4. Akty nienazwane/inne akty; 3.3. Tworzenie prawa pierwotnego Unii Europejskiej; 3.3.1. Wprowadzenie; 3.3.2. Zawieranie traktatów założycielskich; 3.3.3. Zwykła procedura zmiany traktatów; 3.3.4. Uproszczone procedury zmiany traktatów; 3.3.4.1. Uwagi ogólne; 3.3.4.2. Strukturalne procedury kładki (art. 48 ust. 6–7 TUE); 3.3.4.3. Procedury kładki ad hoc; 3.3.5. Procedura zawierania traktatów akcesyjnych (art. 49 TUE); 3.4. Stanowienie prawa pochodnego Unii Europejskiej; 3.4.1. Wprowadzenie; 3.4.2. Wybór właściwej podstawy prawnej aktu; 3.4.3. Obowiązek uzasadnienia aktu; 3.4.4. Inicjatywa ustawodawcza; 3.4.5. Stanowienie aktów ustawodawczych; 3.4.5.1. Uwagi ogólne; 3.4.5.2. Zwykła procedura ustawodawcza; 3.4.5.3. Specjalna procedura ustawodawcza; 3.4.6. Stanowienie aktów delegowanych i wykonawczych; 3.4.6.1. Uwagi ogólne; 3.4.6.2. Stanowienie aktów delegowanych; 3.4.6.3. Stanowienie aktów wykonawczych; 3.4.7. Szczególne procedury stanowienia aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej; 3.4.7.1. Uwagi ogólne; 3.4.7.2. Wydawanie aktów unijnego prawa pochodnego samodzielnie przez Radę; 3.4.7.3. Wydawanie aktów unijnego prawa pochodnego przez Radę Europejską; 3.4.7.4. Wydawanie aktów unijnego prawa pochodnego przez Komisję Europejską; 3.4.8. Obowiązek publikacji aktu; 3.4.9. Wzmocniona współpraca; 3.5. Instrumenty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa; 3.5.1. Uwagi ogólne; 3.5.2. Instrumenty WPZiB; 3.5.2.1. Cele i ogólne wytyczne WPZiB; 3.5.2.2. Decyzje Rady Unii Europejskiej; 3.5.2.2.1. Decyzje Rady Unii Europejskiej ustanawiające działania operacyjne; 3.5.2.2.2. Decyzja Rady UE powołująca Europejską Służbę Działań Zewnętrznych; 3.5.2.2.3. Decyzje Rady Unii Europejskiej powołujące specjalnych przedstawicieli; 3.5.2.2.4. Decyzje Rady Unii Europejskiej o zawarciu umów międzynarodowych; 3.5.2.2.5. Decyzje Rady UE w sprawie środków ograniczających (decyzje nakładające sankcje); 3.5.3. Oświadczenia i deklaracje. Rozdział 4. Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich: 4.1. Wprowadzenie; 4.2. Zasada pierwszeństwa prawa unijnego; 4.3. Zasada skutku bezpośredniego prawa unijnego; 4.3.1. Uwagi wstępne; 4.3.2. Skutek bezpośredni przepisów traktatowych; 4.3.3. Skutek bezpośredni rozporządzeń; 4.3.4. Skutek bezpośredni dyrektyw; 4.3.5. Pojęcie emanacji państwa; 4.3.6. Skutek bezpośredni decyzji; 4.3.7. Skutek bezpośredni umów międzynarodowych i aktów wydanych na ich podstawie; 4.4. Zasada skutku pośredniego prawa unijnego (obowiązek prounijnej wykładni prawa krajowego); 4.5. Odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody powstałe wskutek naruszenia prawa unijnego; 4.5.1. Uwagi ogólne; 4.5.2. Sformułowanie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego; 4.5.3. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego; 4.5.4. Rozwinięcie zasady odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego; 4.5.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego z tytułu naruszenia prawa unijnego przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji; 4.5.6. Zasada autonomii instytucjonalnej i proceduralnej. Rozdział 5. Sądowa kontrola przestrzegania prawa unijnego i współpraca sądów unijnych z sądami krajowymi: 5.1. Postępowanie prejudycjalne; 5.1.1. Charakterystyka postępowania prejudycjalnego; 5.1.1.1. Uwagi ogólne; 5.1.1.2. Podstawa prawna; 5.1.2. Kompetencja do orzekania w trybie prejudycjalnym; 5.1.2.1. Zakres podmiotowy; 5.1.2.2. Zakres przedmiotowy; 5.1.2.3. Orzekanie o ważności aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej; 5.1.3. Wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym; 5.1.3.1. „Sąd” w rozumieniu postanowień art. 267 TFUE; 5.1.3.2. Decyzja sądu o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym; 5.1.4. Przebieg postępowania prejudycjalnego; 5.1.4.1. Treści i forma wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym; 5.1.4.2. Przebieg postępowania prejudycjalnego przed Trybunałem Sprawiedliwości; 5.1.5. Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w postępowaniu prejudycjalnym; 5.1.6. Postępowanie prejudycjalne kończące się postanowieniem z uzasadnieniem; 5.1.7. Przyspieszony tryb prejudycjalny; 5.1.8. Pilny tryb prejudycjalny; 5.2. Postępowania z tytułu uchybienia zobowiązaniom traktatowym – skargi przeciwko państwu członkowskiemu; 5.2.1. Wprowadzenie; 5.2.2. Uchybienie zobowiązaniom wynikającym z traktatów; 5.2.2.1 Uwagi ogólne; 5.2.2.2. Zakres odpowiedzialności za naruszenie zobowiązań traktatowych; 5.2.2.3. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa członkowskiego; 5.2.3. Etapy postępowania z tytułu uchybienia zobowiązaniom traktatowym; 5.2.3.1. Uwagi ogólne; 5.2.3.2. Nieformalny etap postępowania – powzięcie i weryfikacja informacji dotyczącej uchybienia; 5.2.3.3. Administracyjny (przedsądowy) etap postępowania; 5.2.3.4. Sądowy etap postępowania; 5.2.3.5. Wykonanie wyroku i zakończenie postępowania; 5.2.4. Postępowanie z tytułu braku wykonania wyroku Trybunału (art. 260 ust. 2 TFUE); 5.2.5. Kary finansowe nakładane w trybie art. 260 ust. 3 TFUE; 5.2.6. Postępowanie z tytułu uchybienia zobowiązaniom traktatowym rozpoczynane przez państwo członkowskie (art. 259 TFUE); 5.3. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa Unii Europejskiej (art. 263 TFUE); 5.3.1. Uwagi ogólne; 5.3.2. Podmioty posiadające czynną legitymację procesową w zakresie skargi o stwierdzenie nieważności; 5.3.3. Podmioty wyposażone w bierną legitymację procesową w zakresie skargi o stwierdzenie nieważności; 5.3.4. Akty zaskarżalne w drodze skargi o stwierdzenie nieważności; 5.3.5. Przyczyny stwierdzenia nieważności aktu prawa Unii Europejskiej; 5.3.6. Termin na złożenie skargi o unieważnienie aktu prawa Unii Europejskiej; 5.3.7. Zarzut bezprawności (art. 277 TFUE); 5.3.8. Skutki prawne orzeczenia w sprawie skargi o unieważnienie aktu prawa Unii Europejskiej (art. 264 TFUE); 5.3.9. Obowiązki instytucji, której akt został unieważniony – art. 266 TFUE; 5.4. Skarga na bezczynność instytucji (art. 265 TFUE); 5.4.1. Przedmiot i charakter skargi; 5.4.2. Zakres podmiotowy skargi; 5.4.2.1. Legitymacja czynna; 5.4.2.2. Legitymacja bierna; 5.4.3. Przesłanki uwzględnienia skargi; 5.4.3.1. Pojęcie bezprawnej bezczynności; 5.4.3.2. Wezwanie do podjęcia działania; 5.4.4. Skutek orzeczenia TSUE stwierdzającego bezprawną bezczynność; 5.5. Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej; 5.5.1. Wprowadzenie; 5.5.2. Zakres podmiotowy skargi odszkodowawczej przeciwko Unii Europejskiej; 5.5.3 Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Unii Europejskiej; 5.5.4. Skutki wyroku; 5.5.5. Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej a odpowiedzialność odszkodowawcza państw za naruszenie prawa Unii Europejskiej; 5.6. Spory pracownicze; 5.7. Inne podstawy jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej; 5.7.1. Kompetencja TSUE do wydawania opinii w trybie art. 218 ust. 11 TFUE; 5.7.2. Orzekanie na mocy klauzuli arbitrażowej (art. 272 TFUE); 5.7.3. Spory przedłożone Trybunałowi Sprawiedliwości na mocy kompromisu (art. 273 TFUE); 5.7.4. Spory związane z funkcjonowaniem instytucji bankowych Unii Europejskiej (art. 271 TFUE). Część II. Prawo materialne Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające: 1.1. Pojęcie i ewolucja rynku wewnętrznego; 1.2. Zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową jako podstawa rynku wewnętrznego; 1.3. Harmonizacja prawa i zasada wzajemnego uznania; 1.4. Rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w kształtowaniu rynku wewnętrznego. Rozdział 2. Swoboda przepływu towarów: 2.1. Unia celna. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego i protekcjonistycznego; 2.1.1. Unia celna jako element rynku wewnętrznego; 2.1.2. Definicja towaru; 2.1.3. Towary podlegające swobodnemu przepływowi; 2.1.3.1. Uwagi ogólne; 2.1.3.2. Towar pochodzący z państwa członkowskiego Unii Europejskiej; 2.1.3.3. Towar będący w swobodnym obrocie; 2.1.4. Założenia unii celnej; 2.1.5. Cła; 2.1.6. Opłaty o skutku równoważnym do cła; 2.1.7. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego i protekcjonistycznego; 2.1.7.1. Uwagi ogólne; 2.1.7.2. Zakaz protekcjonistycznego opodatkowania towarów podobnych; 2.1.7.3. Zakaz protekcjonistycznego opodatkowania towarów konkurencyjnych; 2.1.8. Środki prawne przysługujące jednostce w przypadku naruszenia przez państwo członkowskie art. 30 lub art. 110 TFUE; 2.2. Zakaz ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym; 2.2.1. Wprowadzenie; 2.2.2. Pojęcie ograniczeń ilościowych; 2.2.3. Pojęcie środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych; 2.2.3.1. Uwagi ogólne; 2.2.3.2. Formuła Dassonville; 2.2.3.2.1. Regulacje handlowe; 2.2.3.2.2. Przeszkody bezpośrednie lub pośrednie, rzeczywiste bądź potencjalne; 2.2.3.3. Formuła Cassis de Dijon; 2.2.3.4. Formuła Keck; 2.2.3.5. Test dostępu do rynku w ramach formuły Keck; 2.2.3.6. Test dostępu do rynku poza formułą Keck; 2.2.3.7. Środki stosowane w sposób niejednakowy (dyskryminujące) i jednakowy (niedyskryminujące); 2.2.3.8. Wykładnia art. 35 TFUE (wyroki Groenveld i Gysbrechts); 2.2.4. Dopuszczalne ograniczenia traktatowe (art. 36 TFUE); 2.2.4.1. Uwagi ogólne; 2.2.4.2. Ciężar dowodu; 2.2.4.3. Brak arbitralnej dyskryminacji oraz ukrytych ograniczeń w handlu wewnątrzunijnym (drugie zdanie art. 36 TFUE); 2.2.4.4. Moralność publiczna; 2.2.4.5. Porządek publiczny; 2.2.4.6. Bezpieczeństwa publiczne; 2.2.4.7. Ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrona roślin; 2.2.4.8. Ochrona narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej; 2.2.4.9. Ochrona własności przemysłowej i handlowej; 2.2.4.9.1. Uwagi ogólne; 2.2.4.9.2. Zasada wyczerpania prawa; 2.2.5. Wymogi imperatywne (wyjątki orzecznicze); 2.2.5.1. Uwagi ogólne; 2.2.5.2. Ochrona konsumentów; 2.2.5.3. Ochrona środowiska; 2.2.5.4. Prawa podstawowe; 2.2.6. Zasada proporcjonalności; 2.2.7. Skutki harmonizacji na poziomie unijnym. Rozdział 3. Swoboda przepływu osób i usług: 3.1. Swoboda przepływu pracowników; 3.1.1. Uwagi wprowadzające; 3.1.2. Źródła swobodnego przepływu pracowników oraz ich charakter; 3.1.3. Osoby uprawnione (beneficjenci) swobodnego przepływu pracowników; 3.1.3.1. Uwagi ogólne; 3.1.3.2. Transgraniczny charakter swobodnego przepływu pracowników; 3.1.3.3. Pojęcie pracownika na gruncie art. 45 TFUE; 3.1.3.4. Status osoby poszukującej pracy; 3.1.3.5. Wyłączenie zatrudnienia w administracji publicznej; 3.1.4. Uprawnienia pracowników migrujących; 3.1.4.1. Uwagi ogólne; 3.1.4.2. Poszukiwanie oraz podejmowanie zatrudnienia przez pracowników migrujących; 3.1.4.3. Prawo do równego traktowania w warunkach zatrudnienia; 3.1.4.4. Prawo do korzyści socjalnych; 3.1.4.5. Prawo do korzyści podatkowych; 3.2. Swoboda przedsiębiorczości; 3.2.1. Źródła prawa; 3.2.2. Pojęcie i zakres przedmiotowy swobody przedsiębiorczości; 3.2.2.1. Pierwotna i wtórna swoboda przedsiębiorczości; 3.2.2.1.1. Pierwotna swoboda przedsiębiorczości; 3.2.2.1.2. Wtórna swoboda przedsiębiorczości; 3.2.2.1.3. Różnice między pierwotną a wtórną swobodą przedsiębiorczości; 3.2.2.2. Uprawnienia akcesoryjne względem swobody przedsiębiorczości; 3.2.2.3. Działalność wyłączona z zakresu swobody przedsiębiorczości; 3.2.3. Delimitacja swobody przedsiębiorczości w prawie Unii Europejskiej; 3.2.3.1. Swoboda przedsiębiorczości a zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową; 3.2.3.2. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny przepływ pracowników; 3.2.3.3. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny przepływ usług; 3.2.3.4. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny przepływu kapitału; 3.2.3.5. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny przepływ towarów; 3.2.4. Zakres podmiotowy swobody przedsiębiorczości; 3.2.4.1. Osoby fizyczne - obywatele innego państwa członkowskiego; 3.2.4.2. Spółki - przynależne innego państwa członkowskiego; 3.2.4.3. Przynależni państwa członkowskiego w stosunku do swego państwa; 3.2.4.4. Przynależni państw trzecich i bezpaństwowcy; 3.2.5. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości; 3.2.5.1. Charakter regulacji powodującej ograniczenie; 3.2.5.2. Podział ze względu na źródło pochodzenia ograniczenia; 3.2.6. Możliwość uzasadnienia ograniczeń swobody przedsiębiorczości; 3.2.6.1. Uwagi wstępne; 3.2.6.2. Porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne; 3.2.6.3. Wymogi konieczne (imperatywne); 3.2.6.4. Nadużycie swobody; 3.3. Swoboda świadczenia usług; 3.3.1. Zasady ogólne swobody świadczenia usług; 3.3.1.1. Treść i podstawy prawne swobody świadczenia usług; 3.3.1.2. Zakres podmiotowy swobody świadczenia usług; 3.3.1.3. Pojęcie usługi; 3.3.1.4. Przedmiot swobody świadczenia usług a pozostałe swobody rynku wewnętrznego; 3.3.1.4.1. Uwagi ogólne; 3.3.1.4.2. Swoboda przepływu towarów; 3.3.1.4.3. Swobodny przepływ pracowników; 3.3.1.4.4. Swoboda przedsiębiorczości; 3.3.1.4.5. Swoboda przepływu kapitału; 3.3.1.4.6. Przypadki mieszane; 3.3.2. Prawo pierwotne i sektorowe dotyczące swobody świadczenia usług; 3.3.2.1. Prawo pierwotne dotyczące świadczenia usług; 3.3.2.1.1. Uwagi ogólne; 3.3.2.1.2. Zakaz dyskryminacji; 3.3.2.1.3. Zakaz wprowadzania ograniczeń i zasada wzajemnego uznawania standardów; 3.3.2.2. Prawo sektorowe związane ze świadczeniem usług; 3.3.3. Dyrektywa 2006/123 o usługach na rynku wewnętrznym; 3.3.3.1. Wprowadzenie; 3.3.3.2. Zakres zastosowania dyrektywy; 3.3.3.2.1. Zakres podmiotowy dyrektywy usługowej; 3.3.3.2.2. Zakres przedmiotowy dyrektywy usługowej; 3.3.3.2.2.1. Pojęcie usługi; 3.3.3.2.2.2. Obszary wyłączone z zakresu przedmiotowego zastosowania dyrektywy usługowej; 3.3.3.3. Uprawnienia usługodawców; 3.3.3.3.1. Uprawnienia w zakresie podejmowania działalności usługowej; 3.3.3.3.1.1. Wymogi, od których można uzależnić podjęcie lub prowadzenie działalności usługowej; 3.3.3.3.1.2. Reglamentowanie działalności gospodarczej; 3.3.3.3.2. Uprawnienia w zakresie świadczenia usług; 3.3.3.4. Uprawnienia usługobiorców; 3.3.3.5. Rola państwa członkowskiego w dyrektywie usługowej; 3.3.3.5.1. Kontrola jakości usług; 3.3.3.5.2. Uproszczenia administracyjne; 3.3.3.5.3. Współpraca administracyjna; 3.4. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu osób i usług; 3.4.1. Wprowadzenie; 3.4.2. Etapy badania legalności środków ograniczających swobodny przepływ osób i usług; 3.4.3. Ograniczenia traktatowe; 3.4.3.1. Uwagi ogólne; 3.4.3.2. Bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny; 3.4.3.2.1. Charakter pojęć; 3.4.3.2.2. Ograniczenie prawa do swobodnego przemieszczania się obywateli Unii Europejskich; 3.4.3.2.3. Ograniczenie dostępu do podjęcia działalności (zatrudnienia/usługi) lub jej wykonywania; 3.4.3.3. Zdrowie publiczne; 3.4.3.4. Standardy proceduralne i obowiązek poszanowania praw człowieka; 3.4.4. Ograniczenia usprawiedliwione nadrzędnym interesem ogólnym (wymogami imperatywnymi); 3.4.4.1. Definicja oraz przesłanki; 3.4.4.2. Przykłady wymogów imperatywnych; 3.4.4.3. Wymóg stosowania bez zróżnicowania; 3.5. Wzajemne uznawanie kwalifikacji; 3.5.1. Uwagi wprowadzające; 3.5.2. Zasada wzajemnego uznawania kwalifikacji w świetle orzecznictwa TSUE; 3.5.3. Podejście ogólne i sektorowe; 3.5.4. Dyrektywa 2005/36/WE; 3.5.4.1. Założenia ogólne; 3.5.4.2. Swoboda świadczenia usług; 3.5.4.3. Swoboda przedsiębiorczości; 3.5.5. Uznawanie kwalifikacji prawniczych (prawnicy migrujący). Rozdział 4. Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich rodzin na terytoriach państw członkowskich: 4.1. Wprowadzenie; 4.2. Pojęcie członka rodziny obywatela Unii; 4.3. Prawo wyjazdu i prawo wjazdu; 4.4. Prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim; 4.4.1. Prawo pobytu do trzech miesięcy; 4.4.2. Prawo pobytu powyżej trzech miesięcy; 4.4.3. Prawo stałego pobytu; 4.5. Zakres prawa do równego traktowania w związku z prawem przemieszczania się i pobytu; 4.6. Zakres przedmiotowy prawa do swobodnego przemieszczania się. Rozdział 5. Swoboda przepływu kapitału: 5.1. Wprowadzenie; 5.2. Stopniowa liberalizacja przepływu kapitału do roku 1994; 5.3. Traktatowa pełna liberalizacja przepływu kapitału; 5.4. Źródła prawa; 5.5. Pojęcie przepływu kapitału; 5.6. Kapitał a płatności; 5.7. Swoboda przepływu kapitału a inne swobody rynku wewnętrznego; 5.8. Przeszkody w swobodnym przepływie kapitału; 5.9. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu kapitału; 5.9.1. Wyjątki traktatowe; 5.9.2. Wyjątki orzecznicze; 5.10. Nabywanie nieruchomości; 5.11. „Złote akcje”; 5.12. Przepływ kapitału pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej a państwami trzecimi. Rozdział 6. Prawo konkurencji Unii Europejskiej: 6.1. Wprowadzenie; 6.2. Cele prawa konkurencji UE; 6.3. Źródła prawa konkurencji Unii Europejskiej; 6.4. Rynek właściwy; 6.5. Siła rynkowa; 6.6. Wpływ na handel między państwami członkowskimi Unii Europejskiej; 6.7. Porozumienia ograniczające konkurencję; 6.7.1. Pojęcie przedsiębiorstwa; 6.7.2. Związki przedsiębiorstw; 6.7.3. Porozumienia w ramach jednego podmiotu gospodarczego; 6.7.4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki; 6.7.5. Porozumienia horyzontalne i wertykalne; 6.7.6. Cel lub skutek porozumienia, decyzji i uzgodnionej praktyki; 6.7.7. Reguła de minimis; 6.7.8. Wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję; 6.7.9. Najpoważniejsze naruszenia prawa konkurencji Unii Europejskiej; 6.8. Nadużywanie pozycji dominującej; 6.8.1. Pozycja dominująca; 6.8.2. Kolektywna pozycja dominująca; 6.8.3. Nadużywanie pozycji dominującej; 6.8.4. Obiektywne uzasadnienie praktyk; 6.8.5. Praktyki cenowe; 6.8.6. Pozostałe praktyki; 6.9. Postępowanie w sprawie naruszenia art. 101 i 102 TFUE; 6.10. Sankcje administracyjne i skutki cywilne naruszenia art. 101 i 102 TFUE; 6.11. Kontrola koncentracji. Rozdział 7. Unijne reguły pomocy publicznej: 7.1. Wprowadzenie; 7.2. Źródła prawa pomocy publicznej w Unii Europejskiej; 7.3. Pojęcie pomocy publicznej; 7.3.1. Pojęcie przedsiębiorstwa; 7.3.2. Przypisanie danego środka pomocowego państwu; 7.3.3. Przyznanie korzyści; 7.3.4. Selektywność środka; 7.3.5. Wpływ na konkurencję i handel; 7.3.5.1. Zakłócenia konkurencji; 7.3.5.2. Wpływ na wymianę handlową; 7.4. Podstawowe rodzaje dozwolonej pomocy publicznej; 7.4.1. Wyłączenia automatyczne przewidziane w art. 107 ust. 2 TFUE; 7.4.2. Wyłączenia przewidziane w art. 107 ust.3 TFUE; 7.4.3. Wyłączenia grupowe; 7.4.4. Pomoc de minimis; 7.4.5. Pomoc udzielana przedsiębiorstwom świadczącym usługi w ogólnym interesie gospodarczym; 7.5. Kryteria oceny pomocy publicznej; 7.6. Postępowanie w sprawach dotyczących pomocy publicznej.

1. Zagadnienia wstępne, 2. Źródła prawa międzynarodowego, 3. Prawo międzynarodowe publiczne w krajowych porządkach prawnych, 4. Podmioty prawa międzynarodowego - zagadnienia wprowadzające, 5. Państwo, 6. Elementy państwa - terytorium, ludność, organy władzy, 7. Terytoria niepodlegające suwerenności państwowej, 8. Organizacje międzynarodowe, 9. Status osób fizycznych w prawie międzynarodowym, 10. Odpowiedzialność międzynarodowa państwa, 11. Załatwianie sporów międzynarodowych, 12. Użycie siły zbrojnej w stosunkach międzynarodowych, 13. Prawo wojenne (międzynarodowe prawo humanitarne).

1. Zagadnienia podstawowe; 2. Ramy prawne zakazu dyskryminacji ze względu na wiek w prawie Unii Europejskiej; 3. Sformułowanie zasady niedyskryminacji ze względu na wiek jako zasady ogólnej prawa unijnego; 4. Dopuszczalne środki różnicujące- uzasadnienie nierównego traktowania ze względu na wiek; 5. Środki prawne dla zapewnienia przestrzegania zakazu dyskryminacji ze względu na wiek; 6. Unia Europejska wobec problemów związanych ze zmianami demograficznymi w kontekście zwalczania dyskryminacji ze względu na wiek.