Aneks zawiera tekst Bogdana Suchodolskiego : Dwa bieguny ludzkiej egzystencji.

Bibliografia na s. 717-731. Indeks.

Zawiera: Przedmowa: Pamięć symboliczna w edukacji i w pedagogice PRL-u; O czytaniu i pisaniu historii myśli pedagogicznej; Powrót w trosce o odnowę znaczeń dla przyszłości; Konteksty teoretyczne podjętych lektur i rekonstrukcji historycznych; W obronie Wielkiego Pokolenia w pedagogice polskiej; Geneza książki i wyrazy wdzięczności. Kluczowa teza książki - zapoznany przełom: Wstęp; Co się stało naj(po)ważniejszego w polskiej pedagogice międzywojennej?; Co się stało naj(po)ważniejszego w polskiej pedagogice po II wojnie światowej?; Co się stało z pedagogiką kultury w Polsce? O genezie, rozkwicie, degradacji i degeneracji pedagogiki kultury - nowe otwarcie; Słowo o charakterze realizacji zadań badawczych; Jeszcze słowo o filozoficznej aktualności i zasadności wysiłku. Cz. I Norbert Elias i przemiany cywilizacji w kontekście metodologii dwoistości procesów (ilustracje i implikacje): Wstęp; Zmiana stylu rozumienia jako warunek nowej jakości wyjaśniania; O złożoności dynamiki „procesu cywilizacji”; W stronę ontologii relacyjnej; Zagubione tropy jako szansa, dominujące tropy jako przeszkoda; O dwoistości kanonu norm moralnych; Wielowarstwowość i ambiwalencja powiązań wobec redukcyjnego charakteru „systemu”; Paradygmat dwoistości na przykładzie realizacji zaangażowania versus neutralność; Dwoistość geniuszu jako przesłanka socjologii… geniusza; Zakończenie. Cz. II Problem obecności i nieobecności kategorii dwoistości w dyskursie pedagogicznym: Wstęp; Symptomy otwarcia na dwoistość w najnowszej pedagogice; O barierze słownikowej myślenia; O problemach z recepcją klasyki - pytanie o kulturę czytania; Zwiastuny otwarcia na ambiwalencję i dwoistość; Zakończenie. Cz. III Od „różnojedni” do unitas multiplex w trosce o związki i syntezy w przeciwieństwach: poszukiwania Henryka Rowida w sprzężeniu pedagogicznej tradycji i nowoczesności: Wstęp; W stronę pytania o strukturę złożoności; Wątki psychologii pedagogicznej - tropy metodologiczne; Dziedzictwo Bronisława Ferdynada Trentowskiego i jego współczesna waga dla pedagogiki; Idee „Chowanny” jako źródła „szkoły twórczej” Henryka Rowida; Między dramatem osobowości i tragizmem współczesności; Problemat rozbrojenia duchowego i jego dwoiste rozwiązania; Zakończenie. Cz. IV O Wyższy poziom autonomii w syntezie - Bogdan Nawroczyński w trosce o dwoistość jako pełnię zagadnień pedagogicznych w relacji splotu z kulturą i życiem: Wstęp; O dwoisty stosunek do tradycji; Przeciw antagonizmom teoretycznym w podstawach organizacji klasy szkolnej; Dwoistość jako antynomia w perspektywie pionowej; Dwoiste tropy w życiu duchowym - pochwała splotu i oscylacji twórczej; Dwoiste ufundowanie duchowości i bycie „między”; Przypadek Jerzego Kerschensteinera - rewitalizacja; Zakończenie. Cz. V Wyzwania „obiektów niemych kulturowo” - Zygmunta Mysłakowskiego odniesienia do perspektywy dwoistości jako niezbędnej i podstawowej dla zadań w pedagogice: Wstęp; Dwoiste znamiona kryzysu cywilizacyjnego - „totalizm” w latach 30. XX wieku i dziś; Akcenty metodologiczne; Kultura i specyfika dynamicznej z nią relacji w wychowaniu oraz jej ograniczenia; tropy dwoistości w mechanizmie sprzężenia, splotu i styczności - tradycja i jednostka; O dwoistości funkcji społecznej wychowania poprzez wartościowe i groźne zarazem zdwojenia oblicza; Obecność oscylacji i jej ograniczenia; Nadmiar jako dyktat groźnej jednostronności; Zakończenie - o potrzebie wyjścia poza ideologiczne zawężenia. Cz. VI Refleksyjność i refleksywność - Kazimierz Sośnicki i jego zmagania z dwoistością w poszukiwaniu syntezy złożoności procesu pedagogicznego: Wstęp; Przedwojenna odsłona lwowska; Odsłona końca lat 40. Aż do początku lat 60. XX wieku; Odsłona lat 60. W analizie pedagogiki zachodniej; Istota, cele i środki wychowania w rozwoju pedagogiki; Ostatnia odsłona lat 70. XX wieku; Zakończenie. Cz. VII Józef Mirski o „immanentnym polaryzmie” wychowania i „integralnie dwustronnej” złożoności zadań pedagogiki: Wstęp; Pochwała i krytyka rozwoju w stronę postkonwencjonalności w szkole „wspólnoty”; O podstawowej antynomii pedagogicznej; Idea „integralnej dwustronności” funkcji wychowania; Otwarcie pedagogiki na kulturę jako postulat metodologiczny; Gra dystansem jako sedno trosk wychowawczych; Pułapka harmonii; Zakończenie. Cz. VIII [Przeciw wyradzaniu się wychowania]. Antynomie wychowania i dialektyczny charakter pedagogiki w ujęciu Sergiusza Hessena: Wstęp; [Trzy główne motywy dwoistości u Sergiusza Hessena]; [Dialektyka poprzez dynamiczne rozumienie struktury]; [Krytyczny rys pedagogiki Hessenowskiej jako krytyki spuścizny marksizmu i komunizmu]; Troistość i dwoistość jako dwa typy dynamiki w koncepcji Sergiusza Hessena; [Ontologia bycia-między w działaniach pedagogicznych - dwoistość albo zwyrodnienie: zabawa, autorytet i inne zjawiska w wychowaniu]; O dualizmie szkolnym i o trudnościach w jego przezwyciężaniu; Johna Deweya i Jerzego Kerschensteinera dynamiczne ujęcie biegunowości wychowania i kształcenia; Zamiast zakończenia: złożoność, biegunowość, napięcia, jednia, pełnia, tragizm, czyli… Cz. IX Stefan Szuman i przejawy złożoności rozwoju w wychowaniu i uczeniu się - z ambiwalencją w tle: Wstęp; Życie jako oscylacja i równoważenie przeciwstawnych stron - o dwoistości zdrowia; Mierzenie się z dualizmami jako mechanizm rozwojowy dorastania; Dojrzewanie do nadziei i odkrycie dwoistości nadziei jako zjawiska trzeciej fazy rozwoju; Inteligencja, wyobraźnia i humor w dwoistych strukturach i funkcjach; Typologie psychologiczne jako bariera dla rozumienia dwoistości; O zmaganiach z ambiwalencją i o „wewnętrznym rozdwojeniu” w człowieku; O substytucie dwubiegunowości - dwukierunkowość i dwunurtowość linii rozwoju; Zakończenie. Cz. X [Między rozdrożami a dwoistością] Historyczne zakorzenienia i niekonsekwencje w pracach pedagogicznych Bogdana Suchodolskiego: Wstęp; Teza; Zastrzeżenia i inne uwagi metodologiczne; Perspektywa dwoistych pytań, wąskich granic i oksymoronicznych ideałów; [Unieważnienie jednostronności przyszłości w pedagogice i życiu]; Różnice w statusie… różnic; Akcenty historyczne - dwoistości odrodzenia, oświecenia i XIX wieku; Akcenty historyczne - dwoistości w dziejach kultury polskiej; Akcenty historyczne - dwoistość człowieka jako wyzwanie nowożytne; Dwoistość człowieka jako wyzwanie dla nowoczesności; Dwoistość onkologiczna życia i poznania jako przesłanka metodologiczna dla pedagogiki; O rygorystycznych i głębokich dualizmach; Przekraczanie dualizmu; Obecność oscylacji i trop ambiwalencji; Próba syntezy typów dwoistości; Zamiast zakończenia. Zamiast podsumowania książki - nowe otwarcie: O wizję edukacji - przeciw zawężeniu i opóźnieniu; Dwoistość w modelu elipsy między samorealizacją i poświęceniem; Dwoistość w poszukiwaniu języka.