Bibliografia na s. 337-362.

Rozdział 1 Poglądy głównych twórców samorządu terytorialnego oraz ich kontekst historyczny i kulturowy – w poszukiwaniu współczesnej inspiracji: 1.1. „Ojcowie samorządu” – uzasadnienie wyboru; 1.2. Jean-Jacques Rousseau – gmina „starsza od państwa” i naturalne prawa jej mieszkańców; 1.3. Baron Heinrich vom Stein – uniwersalna idea reformy państwa – współudział i współodpowiedzialność; 1.4. Alexis de Tocqueville – wolna gmina podstawą wolnych społeczeństw; 1.5. Rudolf von Gneist – samorząd jako uzupełniający system realizacji woli państwowej, państwo jako zbiorowy obowiązek; 1.6. Lorenz von Stein – samorząd jako społeczny obszar wolności, narodziny nadzoru; 1.7. Paul Laband – samorząd jako forma samoograniczenia się państwa dla sprawnego administrowania, ku pozytywizmowi prawniczemu; 1.8. Tadeusz Bigo – celowe rozproszenie władzy państwowej a związki publicznoprawne; 1.9. Aleksander Kroński – samodzielny zarząd osób bezpośrednio zainteresowanych; 1.10. Stanisław Kasznica – prekursor partycypacji oraz uznania roli innowacji społecznych; 1.11. Adolf Gasser – samorząd terytorialny „ratunkiem dla Europy”. Rozdział 2 Główne fazy rozwoju idei samorządu terytorialnego: 2.1. Uwagi wstępne; 2.2. Lata 1809–1849: bunt przeciw absolutyzmowi; 2.3. Lata 1850–1914: stabilizacja idei i praktyki, wielkie debaty europejskie; 2.4. Lata 1918–1939: samorząd wobec nowych zadań i wyzwań: Wielkiego Kryzysu i narastającego totalitaryzmu; 2.5. Lata 1945–1988: odmienne losy samorządu na Wschodzie i Zachodzie Europy po II wojnie światowej w świetle doktryny prawa administracyjnego; 2.6. Lata 1989–2001: odrodzenie samorządu terytorialnego jako część procesu transformacji ustrojowej – w poszukiwaniu ustroju optymalnego; 2.7. Lata 2001–2018: samorząd współczesny – ku europeizacji. Rozdział 3 Fundamenty aksjologiczne samorządu terytorialnego: 3.1. Pomocniczość – powstanie i ewolucja idei; 3.2. Decentralizacja; 3.3. Decentralizacja jako ustrojowa zasada podstawowa; 3.4. Demokracja. Rozdział 4 Samorząd w państwie współczesnym: 4.1. Uwagi wstępne; 4.2. Samorząd terytorialny a parlament; 4.3. Samorząd terytorialny a sądownictwo; 4.4. Samorząd terytorialny a administracja rządowa jako część władzy wykonawczej; 4.5. Pojęcie władztwa administracyjnego; 4.6. Erozja władztwa samorządu terytorialnego; 4.7. Konsekwencje teoretyczne zmian. Rozdział 5 Samorząd czasów przełomu: 5.1. Globalizacja i odmiejscowienie administrowania na poziomie lokalnym i ponadlokalnym; 5.2. Ofensywa cyfryzacji – wirtualne wspólnoty i ich samorządy czy wirtualne społeczności?; 5.3. eSamorząd w ePaństwie – perspektywy i granice; 5.4. Standardy samorządu terytorialnego – perspektywy gminy; 5.5. Samorząd terytorialny – ratunek dla Europy?; Podsumowanie i wnioski.

Dla osób realizujących w praktyce zadania i kompetencje samorządu terytorialnego, specjalistów prawa samorządowego i polityki administracyjnej, studentów.